بی اختیاری ادرار یعنی فرد نتواند کنترلی در نشت ادرار خود داشته باشد. به این معنی که نشت ادرار به صورت غیر ارادی اتفاق بی‌افتد. از مهم ترین دلایل ایجاد اختلال بی اختیاری ادرار ضعیف شدن عضلات کف لگن است. بی اختیاری ادرار چیست؟ درمان بی اختیاری ادرار چگونه است؟ در این مقاله از دکتر مهناز شکروی، به پاسخ سؤالات شما درباره بی اختیاری ادرار می‌پردازیم.
بی اختیاری ادرار چیست؟
بی اختیاری ادرار زمانی اتفاق می‌افتد که کنترل اسفنکتر ادراری که وظیفه آن کنترل مجرای ادراری است از بین می‌رود یا ضعیف می‌شود. درنتیجه نیاز ناگهانی و شدید به ادرار کردن پیدا می‌کنید که قادر به کنترل آن نخواهید بود. فشاری که بر اثر خندیدن، عطسه یا ورزش کردن به شخص وارد می‌شود ممکن است سبب نشت شود. همچنین این مشکل زمانی رخ می‌دهد که عصب‌های کنترل‌کننده ی عضلات مثانه و پیشابراه دچار مشکل شوند.
علت بی اختیاری ادرار در زنان
یکی از اصلی ترین علل بی اختیاری ادرار در زنان ضعف عضلات کف لگن می‌باشد که ضعیف شدن این عضلات موجب افتادگی مثانه و درپی آن بی اختیاری ادرار می‌گردد. افتادگی مثانه به صورت شایع در زنان میانسال و مسن ایجاد می‌شود که اغلب همراه با افتادگی و اشکال در چسبندگی گردن مثانه به لگن می باشد. دلایل متعددی موجب ضعف عضلات کف لگن می‌شود که برخی از آنها منحصراً به زنان مربوط بوده و برخی دیگر بین زنان و مردان مشترک است. مواردی که در ادامه به آنها اشاره می‌شود از اصلی ترین دلایل بی اختیاری ادراری در زنان می‌باشند. این موارد عبارتند از:
1-یبوست مزمن
2 - زایمان های طبیعی و مکرر
3- عدم تحرک کافی و ورزش نکردن
4- افزایش سن
5- سرفه مزمن
6- اختلالات هورمونی پس از یائسگی
7- بلند کردن و حمل اجسام سنگین
8- اضافه وزن بیش از حد
علت بی اختیاری ادرار در مردان
یک مرد ممکن است دارای علائمی باشد که احتمال ابتلا به بی اختیاری ادرار را افزایش می‌دهند، از جمله:
نقایص مادرزادی: مشکلاتی در رشد دستگاه ادراری
سابقه‌ی سرطان پروستات: جراحی یا پرتو درمانی برای سرطان پروستات می‌تواند منجر به بی اختیاری موقت یا دائمی در مردان شود.
بی اختیاری یک بیماری نیست، بلکه می‌تواند از علائم برخی بیماری‌ها یا ناشی از رویدادهای خاصی در طول زندگی مرد باشد. بیماری‌ها یا مشکلاتی که ممکن است احتمال ابتلا به بی اختیاری ادرار را افزایش دهند عبارتند از:
1- بزرگی خوش خیم پروستات
2- سرفه مزمن
3- مشکلات عصبی
4- عدم فعالیت بدنی
5- چاقی
6- بالا رفتن سن
انواع بی اختیاری ادراری
انواع عدم کنترل ادرار شامل موارد زیر است :
1-بی اختیاری استرسی : عواملی اعم از سرفه ، عطسه ، خندیدن ، ورزش یا بلند کردن جسمی سنگین ، مواردی هستند که می توانند به مثانه فشار وارد آورده ؛ بی اختیاری را ترغیب کرده و موجب نشت ادرار شوند. تا جایی که می توانند شما را ملزم به دفع ادرار نموده و در صورت عدم دفع بهنگام ، سبب دفع غیر ارادی ادرار گردند. بی اختیاری ادرار استرسی ممکن است ناشی از یک وضعیت جزئی مانند عفونت یا بیماری شدیدتر مانند اختلال عصبی یا دیابت باشد.
2- بی اختیاری سرریزی : مقصود از این نوع بی اختیاری ادراری ، دفع مکرر یا مداوم ادرار است به نحوی که فرد در هنگام دفع ادرار قادر به تخلیه کامل مثانه نمی باشد و پس از خروج از توالت باز هم احساس نیاز دفع مجدد خواهد داشت.
3- بی اختیاری عملکردی : برخی مواقع اختلال جسمی یا روحی می تواند فرد را از به موقع رسیدن به توالت باز داشته و سبب دفع ناگهانی ادرار شود ؛ به این نوع از بی اختیاری ، بی اختیاری عملکردی گفته می شود.
بی اختیاری ادرار در چه افرادی بیشتر رخ می دهد؟
به طور کلی خطر بی اختیاری ادرار با افزایش سن، بالا می رود. اما نمی توان بی اختیاری ادرار را روندی طبیعی از سالمندی نیز محسوب نمود! اما به طور کلی چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به بی اختیاری ادرار می باشند؟
-سرطان پروستات (هم خود سرطان پروستات و هم درمان آن هر دو با افزایش خطر بی اختیاری همراه می باشند)
- پس از یائسگی به دنبال افت سطح استروژن در بدن
- هورمون درمانی پس از یائسگی
- زایمان های طبیعی متعدد
- مصرف مقادیر زیاد ویتامین C
- مصرف بیش از حد شیرین کننده های مصنوعی
- مصرف بیش از حد فلفل تند و شکلات
- استعمال سیگار و الکل
- مصرف برخی داروهای پایین آورنده فشارخون و آرام بخش ها
- مصرف بیش از حد مرکبات
- افراد چاق
- افراد مبتلا به یبوست شدید و طولانی مدت
جلوگیری از بی اختیاری ادرار
شما نمی توانید از همه موارد بی اختیاری ادرار جلوگیری کنید ، اما اقدامات لازم برای کاهش خطر ابتلا به آن وجود دارد. داشتن یک سبک زندگی سالم نکته اصلی است. به عنوان مثال ، سعی کنید:
- وزن سالم خود را حفظ کنید.
- زیاد ورزش کنید.
- یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید.
- مصرف کافئین و الکل را محدود کنید.
- اگر سیگار می کشید از سیگار کشیدن اجتناب کنید.
درمان بی اختیاری ادراری
1- رفتار درمانی : پزشک معالج بر اساس عملکرد مثانه ، نوع بی اختیاری ادرار را تشخیص داده و بیمار را ملزم به تخلیه مثانه در فواصل زمانی معین می نماید. ( تخلیه ادرار زمانبندی شده ) لازم به ذکر است که هر قدر کنترل مثانه از سوی بیمار افزایش یابد ، قاعدتا فواصل بین تخلیه ها نیز بیشتر خواهد شد.
2- ورزش کگل : از دیگر روش های به کار گرفته شده در راستای درمان بی اختیاری ادراری ، می توان به تمرینات کگل اشاره نمود ؛ که منجر به تقویت عضلات نگاهدارنده ادرار می گردد.
3- نورومدولاسیون : در مواردی که بی اختیاری ادراری فوریتی ، به رفتار درمانی و دارو درمانی پاسخگو نباشد ؛ باید به منظور درمان بی اختیاری ادرار ، به تحریک آن دسته از اعصاب مثانه که از ستون فقرات خارج می شوند پرداخته شود.
4- دارو درمانی : به طور کلی به منظور درمان بی اختیاری ادرار با الگوی مثانه بیش فعال ، درمان دارویی تجویز خواهد شد. توجه داشته باشید که در این نوع از بی اختیاری ادرار ؛ بی اختیاری فوریتی و تکرر ادرار ، ناشی از پیام های عصبی می باشد.
معمولا برای درمان بی اختیاری ادراری از داروهای زیر استفاده می‌شود:
داروی خنثی کننده‌ی اثر استیل کولین: این داروها به تسکین بیش فعالی مثانه کمک می‌کنند و درمورد بی اختیاری مبرم مفید واقع می‌شوند. ازجمله این داروها می‌توان به اکسی بوتینین (دیتروپان اکس ال)، تولترودین (دترول)، داریفناسین (انابلکس)، فسوترودین (توویاز)، سولیفناسین (وسیکار) و تروسپیوم (سانکتورا) اشاره کرد.
میرابگرون (میربتریک): این دارو که برای درمان بی اختیاری مبرم مورد استفاده قرار می‌گیرد، عضلات مثانه را ریلکس می‌کند و ظرفیت مثانه برای نگهداری ادرار را افزایش می‌دهد. همچنین باعث می‌شود میزان دفع ادرار در هر مرتبه افزایش یابد تا مثانه بهتر تخلیه شود.
داروهای مسدودکننده‌ی بتا: این داروها به مردانی که از بی اختیاری مبرم یا سرریز رنج می‌برند کمک می‌کند تا عضلات مثانه و فیبرهای عضلانی در پروستات ریلکس شوند و عمل تخلیه راحت‌تر صورت پذیرد. از جمله می‌توان به تامسولوسین (فلومکس)، آلفوزوسین (اوروکساترال)، سیلودوسین (راپافلو)، دوکسازوسین (کاردورا) و ترازوسین اشاره کرد.
استروژن موضعی: مصرف دوز پایین استروژن موضعی به صورت کرم، حلقه یا برچسب واژن به جوان‌سازی بافت مجرای ادرار و ناحیه‌ی واژن کمک می‌کند. استروژن سیستمیک (مصرف قرص استروژن) برای درمان بی اختیاری ادراری توصیه نمی‌شود و حتی ممکن است این وضعیت را بدتر کند.
5- دستگاه های واژینال : ضعف عضلات کف لگن ؛ از جمله عواملی است که به بی اختیاری ادرار استرسی منتج می شود. در چنین مواردی با استفاده از پساری ( حلقه ای که در داخل واژن قرار داده شده و جداره های واژن و مجاری ادرار را تحت فشار قرار می دهد ) یا لیزر ، می توان موقعیت مجرای ادرار را تغییر داده و بدین ترتیب احتمال بی اختیاری ادراری استرسی را تقلیل داد.
6- جراحی : بعضی از خانم ها خصوصا بعد از زایمان ، دچار جابجایی مثانه می شوند. در این موارد ، جراح و متخصص زنان با جراحی مثانه آن را به موقعیت اصلی خود بازگردانده و تثبیت می نماید.
کلام آخر
یکی از مشکلاتی که ممکن است با آن مواجه شویم، بی اختیاری ادراری است. بی‌اختیاری ادراری می‌تواند ناشی از یک بیماری یا ناشی از آسیب و ضعف عضلانی باشد. همچنین این علامت می‌تواند به صورت موقت یا دائمی بروز کند. برای درمان آن باید علت را به خوبی تشخیص دهیم! برای تشخیص علت بی‌اختیاری ادراری، دکتر زنان و دکتر اورولوژیست می‌تواند به شما کند.
